عرقیات
عرقیات یکی از پرمصرف‌ترین شکل‌های استفاده از گیاهان است. امروزه در ایران بیش از ۴۰ نوع گیاه وجود دارد که عرق‌گیری شده و به صورت طبی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
عرقیات طبی در واقع رایحه، عطر یا اسانس گیاهانی می‌باشند که آن را به آب اضافه می‌نمایند داروهای معطری می‌باشند که رایحهٔ آنها می‌تواند گیرنده‌های عصبی بویایی را تحریک نموده و بر روند ساخته شدن هورمونها حرارت بدن، سوخت و ساز بدن، سطح هورمون‌های استرس و جنسی، سامانه دفاعی بدن، افکار و رفتارهای عاطفی و جسمانی ما اثر بگذارند. این مواد معطر که مقدار آنها در عصاره یا روغن گیاهان شفابخش بیشتر وجود دارد با تحریک مغز و ترشح انتقال‌دهنده‌های عصبی موجب حالات روانی خاصی در انسان می‌شود و احساس سلامت، سرخوشی، خوشنودی و خرسندی به وجود می‌آورند. این بوها می‌توانند استرس و تا حدودی درد را کاهش داده و موجب تعادل عاطفی شوند. از جمله عرقیات پرمصرف می‌توان گلاب، عرق نعنا، عرق بهارنارنج و عرق بیدمشک را نام برد.
هرساله بسیاری از شهر های ایران که سابقه ای کهن در عرضه ی عرقیات گیاهی داشته اند، میزبان گردشگران و افراد مختلفی از نقاط مختلف ایران هستند. امروزه گردشگران ضمن بازدید از این شهرها، به خرید انواع عرقیات جهت بهره مندی از خواص آنها، مبادرت می نمایند.
قمصر، کاشان ، ارسباران ، سراب آذربایجان و بسیاری دیگر از شهر ها در استان های آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاه، اصفهان، گلستان، گیلان و … امروزه در عرضه ی عرقیات گیاهی فعالیت می نمایند.
از گذشته تا به امروز استفاده از عرقیات گیاهی جایگاه ویژه ای در بین جامعه انسانی داشته است. عرقیات گیاهی در صورت مصرف صحیح دارای خواص بسیار زیادی برای سلامتی بدن هستند. انواع عرقیات گیاهی به عنوان یک نوشیدنی و در اکثر مواقع به دلیل خواص درمانی آنها مصرف می شود.
- گیاه تازه Fresh plant
- گیاه خشک شده یا کنسرو شده Dried plant
- به صورت فرآوری شده توسط حرارت Processed plant
- استحصال مواد مؤثر در صنعت Plant Industry
گیاهان دارویی Medicinal plants شامل بخش‌هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازه‌ها و عطاری‌ها به فروش می‌رسد. گیاهان دارویی مثل زیره، رازیانه، هل یا دارچین گیاهانی هستند که برخی خواص درمانی آنها که عمدتاً بی ضرر یا کم ضرر هستند، به اثبات رسیده‌است اما داروهای گیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه‌های داروسازی و طی فرایندی خاص و استریل هستند. با این توضیحات و ذکر تفاوت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی باید گفت که عطاری‌ها تنها حق فروش گیاهان دارویی Medicinal plants را دارند، گیاهانی که تعداد شان مشخص است و طی سالیان دراز فواید و بی عارضه یا کم عارضه بودن شان به اثبات رسیده‌است. مسلم است که مصرف بی‌رویه و بیش از حد نیاز هر نوع خوراکی اعم از گیاهی یا شیمیایی می‌تواند برای بدن ضرر داشته باشد.
پاسخ این سوال منفی است. طب سنتی یک مکتب پزشکی است که بر اساس نظریات و مبانی علمی ارائه شده توسط دانشمندان بزرگی چون بقراط، جالینوس، ابوعلی سینا و محمد زکریای رازی شکل گرفته است و اساسا با طب رایج متفاوت است. هر چند در طب سنتی از گیاهان دارویی در کنار بسیاری دیگر از مواد طبیعی (همچون مواد حیوانی و معدنی و غیره) استفاده می شود ولی نمی توان طب سنتی را معادل گیاه درمانی توصیف کرد. گیاه درمانی مدرن (Modern phytotherapy) علمی مبتنی بر شناخت خواص دارویی گیاهان است. این شناخت بر اساس روش شناسی علمی نوین (ابطال پذیری، تکرار پذیری، تجربیات و غیره) استوار بوده و در آن مواردی چون آزمونهای بالینی، کنترل کیفی و استاندارد سازی گیاهان دارویی و عصاره های تولید شده بر مبنای شناخت مکانیزم اثر، میزان مواد موثر دارویی، عدم سمیت، تداخلات و عوارض احتمالی آنها مورد بررسی قرار می گیرد. از اینرو ممکن است در این دو روش درمانی برخی گیاهان برای مصارف مشابه درمانی مورد تجویز قرار گیرند ولی در خیلی از موارد مشاهده می گردد نه تنها میزان مصرف بلکه حتی موارد مصرف گیاهان نیز مشابه هم نیستند.
-
امروزه گیاه دارویی به گیاهی گفته می شود که دارای ویژگی خاصی برای سلامتی انسان و یا حتی حیوان باشد و در دارونامه های رسمی به گیاهانی اطلاق می گردد که حداقل قسمتی از آن دارای خواص دارویی باشد. کمتر دیده می شود که تمامی قسمتهای یک گیاه دارای خاصیت دارویی باشد (مانند سرخارگل یا "اکیناسه آ پورپورئا" که از ریشه تا پیکر رویشی و گل آن سرتاسر دارویی است) بلکه غالبا یک یا چند قسمت از گیاهان دارویی دارای خواص دارویی می باشند: مثلا ریزوم (مانند زنجبیل)، پیاز (مانند سیر)، ریشه (مانند انجدان رومی)، پیکر رویشی (مانند دم شیر)، ساقه (مانند دم اسب)، پوست ساقه (مانند دارچین)، غنچه (مانند گل محمدی)، برگ (مانند گالگا)، سرشاخه گلدار (مانند گل راعی)، گل (مانند بابونه)، گلبرگ (مانند شقایق)، کلاله گل (مانند زعفران)، میوه (مانند رازیانه)، دانه (مانند کتان)، پوشش دانه (مانند اسفرزه) و صمغ گیاه (مانند مغل). همچنین ممکن است قسمتهای مختلف از یک گیاه دارویی دارای کاربردهای مختلفی باشد، مثل برگ درخت نمدار که ملین است در حالی که گلهای آن آرامش بخش است. معمولا گیاه دارویی ممکن است به همان قسمت دارویی مورد استفاده از گیاه نیز اطلاق شود. پس بطور خلاصه گیاه دارویی به گیاهی گفته می شود که یک یا تعدادی از اندام های آن حاوی مواد فعال بیولوژیکی (مواد موثر) بوده و اثر فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زنده بر جای بگذارد. ممکن است گیاهان دارویی علاوه بر خواص دارویی، دارای مصارف غذایی و طعم دهنده بوده و یا مورد استفاده در نوشابه های سلامت زا و یا سایر صنایع (بهداشتی، تولید سموم ارگانیک و غیره) نیز قرار گیرند.